باتوجه به رخداد زلزله های اخیر در کرمان با دکترعباس سیوندی عضو هیات علمی گروه دانشکده عمران و نقشه برداری دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان درباره دلایل وقوع این زلزله ها و مقایسه با زلزله کرمانشاه، شیوه های مواجهه با زلزله و پدیده هارپ به گفتگو نشستیم. رشته تخصصی دکترعباس سیوندی،  مهندسی عمران، گرایش زلزله است. در ادامه مشروح این گفت و گو از نظرتان می گذرد:

- آقای دکتر عباس سیوندی با تشکراز وقتی که در اختیار روابط عمومی دانشگاه قرار دادید به عنوان اولین سوال، از نظر شما درجایگاه عضو هیات علمی دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته و پژوهشگر زلزله، دلیل رخداد زلزله های متوالی اخیر در کرمان چیست؟

با توجه به  رخداد زلزله 6.1 ریشتری 10 آذر ماه که به عنوان لرزه اصلی زلزله ثبت گردید، سایر لرزه های رخ داده به عنوان پس لرزه می باشند. تا زمانی که گسل در وضعیت پایدار قرار بگیرد، پس لرزه اتفاق می افتد. پس لرزه های یک زلزله ممکن است یک هفته، یک ماه و یا حتی یک سال هم ادامه داشته باشد. البته بزرگی پس لرزه ها اصولا کمتر از لرزه اصلی می باشد و معمولا با یک فاصله نسبت به مرکز زلزله اصلی رخ می دهد. زلزله های رخ داده در سایر نقاط استان نیز کاملا طبیعی هستند  و ارتباطی به زلزله هجدک ندارند چه بسا در ماه های قبل هم زلزله های زیر 4 ریشتر در سیرچ، شهربابک رخ می داده است ولی چون محسوس نبودند مورد توجه و پیگیری هم قرار نمی گرفتند.

-   زلزله های اخیر کرمان ممکن است منجر به زلزله ای شدید در روزهای آتی شود؟

هنوز هیچ تحقیق علمی در زمینه پیش بینی  دقیق زمان زلزله انجام نشده است لذا پیش بینی زمان زلزله به هیچ وجه علمی نمی باشد و اغلب موارد شایعه است. البته  روش‌هایی مانند پیش‌نشانگرها وجود دارد که به ابزار های خاص و دقیق نیاز دارد که این روش ها تاکنون  در پیش بینی زلزله در ایران عملیاتی نشده اند. در مورد پیش بینی زلزله کرمانشاه نیز شایعاتی مبنی بر پیش بینی زلزله توسط سازمان زمین شناسی آمریکا  در چند روز قبل از وقوع زلزله وجود داشت که ذکر این مطلب درست نبود و تا کنون هیچ سازمان ملی و یا بین المللی در زمینه رخداد زلزله در ایران و یا سایر کشور ها در هیچ زمانی اطلاعیه و یا هشداری نداده است. البته سایت هایی مانند   world-earthquakes.com  برای روز های آینده احتمال رخداد زلزله شدیدی در ایران  و نه کرمان را پیش بینی کرده است، که موارد ذکر شده این سایت به هیچ وجه جنبه علمی ندارد.

- آقای دکتر سیوندی در دو هفته اخیر به دلیل وقوع وقوع زلزله شاهد تعطیلی مدارس و بسیاری از دانشگاه های کرمان به مدت  چند روز بودیم دلیل تعطیل کردن ها چیست؟

متاسفانه به دلیل توجه نکرددن به آموزش های لازم در زمینه مقابله در برابر زلزله در مدارس سبب می شود که هنگام رخداد زلزله اکثر افراد به سمت درهای خروجی ساختمان ها فرار کنند و این امر در مکان های پر جمعیت مانند مدارس، خوابگاه ها، کلاس های درس و مکان های مشابه موجب آسیب دیدگی افراد می شود. با توجه به رخداد چندین زلزله محسوس در روزهای اخیر، یک دلیل تعطیلی این مراکز جلوگیری از آسیب دیدگی دانش آموزان و دانشجویان در هنگام فرار به سمت محل های باز خارج از ساختمان می باشد. البته این موارد به دلیل ناآگاهی و عدم آموزش صحیح افراد برای عملکرد صحیح در مواجه با زلزله می باشد.

- شما به مدرسه ها و خوابگاه ها اشاره کردید. در مجموع احتمال تخریب ساختمان ها در زلزله را چگونه ارزیابی می کنید؟

ساختمان هایی که مطابق با اصول آیین نامه ها، طراحی و اجرا شده اند در زلزله های متوسط مانند زلزله های اخیر کرمان هیچ گونه آسیب جدی نمی بینند. ساختمان ها در زلزله های شدید ممکن است آسیب جزئی یا جدی مانند ترک خوردن دیوارها، تغییر مکان بیش از اندازه اعضا ببینند ولی این آسیب نباید منجر به خرابی و فروریزش ساختمان گردد. لذا ساختمان هایی که مطابق با استاندارد های موجود طراحی و اجرا شده باشند حتی در زلزله های شدید نیز فرو نمی ریزند و امکان ترک ساختمان پس از زلزله برای ساکنان وجود دارد. اگر ساختمانی در زلزله ای فرو ریخت این نشان دهنده طراحی و یا اجرای غیر صحیح ساختمان است نه شدت زلزله. با توجه به وجود نرم افزار های طراحی ساختمان ها و کنترل محاسبات طراحی توسط کمیته های فنی در سازمان های نظام مهندسی ساختمان، امکان اشتباه در محاسبات بسیار کم است و اغلب مشکلات ایجاد شده در اجرا و نظارت ساختمان ها رخ می دهد. عملا اینکه بیان شود ساختمان در برابر یک زلزله ای با بزرگی مشخص (مثلا 7 یا 7.5 ریشتر) مقاومت دارد یک صحبت غیر علمی است. در طراحی ساختمان ها می توان بیان کرد که ساختمان های مسکونی، اداری، تجاری و ... برای زلزله های با دوره بازگشت 475 ساله برای آن منطقه طراحی می شوند.

- یک سوال هم بپرسم که در گفتگوهای مجازی هم مطرح شده است و آن اینکه زلزله های اخیر کرمان و یا زلزله کرمانشاه ممکن است ناشی از فعالیت های هسته ای باشد؟

ببینید ماهیت امواج انفجار و زلزله کاملا متفاوت هستند، به صورت ساده می توان گفت که انفجار دارای یک نوع موج سطحی می باشد در صورتی که زلزله دارای دو نوع موج سطحی و دو نوع موج حجمی است. همچنین انفجار دارای عمق کانونی صفر است درصورتی که زلزله دارای یک عمق کانونی (10 کیلومتر برای زلزله کرمان) می باشد. خصوصیات امواج ثبت شده توسط دستگاه های لرزه نگار ناشی از انفجار و زلزله کاملا متفاوت است. البته این نکته قابل ذکر است که هر زلزله توسط لرزه‌نگاشت‌های دقیق ثبت‌شده در ایران و سایر نواحی جهان ثبت می شود. از طرف دیگر انرژی زلزله هایی مانند کرمان و کرمانشاه معادل انرژی ناشی از انفجار چندین بمب هسته ای است و انرژی یک انفجار غیر قابل مقایسه با انرژی زلزله است. نسبت بزرگی زلزله و انرژی آن به صورت لگاریتمی می باشد. به ازای افزایش هر نیم ریشتر بزرگی زلزله انرژی آن حدود 10 برابر و به ازای افزایش هر یک ریشتر بزرگی، انرژی آن حدود 33 برابر می شود.

-آقای دکترسیوندی از پدیده هارپ هم این روزها می شنویم نظر شما درباره نقش هارپ در زلزله چیست؟

هارپ (برنامه پژوهشی یونوسفر فعال با فرکانس بالا) یک فناوری است که در آمریکای شمالی در حال تحقیق و بررسی است. با این فناوری نمی توان زلزله های مهمی مانند زلزله کرمانشاه و یا کرمان ایجاد کرد. چون زلزله کرمان در عمق 10 کیلومتری زمین رخ داده است و عملا امکان تحریک یک پدیده طبیعی در این عمق با امکانات کنونی وجود ندارد. همچنین طبق محاسبات انجام شده انرژی مورد نیاز برای استفاده از این فناوری در تولید زلزله بسیار زیاد می باشد که تامین آن برای یک کشور غیر قابل توجیه است. تا کنون نیز در دنیا هیچ زلزله ای که توسط این فناوری ایجاد شده باشد تایید نشده است.

- در یک نگاه مقایسه ای، ساختمان های طراحی شده در کدام کشور ها دارای بیشترین ضریب ایمنی هستند؟

فلسفه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله در تمام آیین نامه های دنیا یکسان است. آیین نامه های دنیا اغلب در ضوابط بارگزاری نیروی زلزله که متناسب با شرایط لرزه خیزی آن کشور می باشد تفاوت دارند. سایر ضوابط تحلیل و طراحی ساختمان ها در اکثر آیین نامه های دنیا یکسان است لذا ایمنی ساختمان های طراحی شده در تمام کشور ها یکسان می باشد. البته همانطور که ذکر شد ممکن است ضعف هایی در اجرای ساختمان ها وجود داشته باشد که منجر به آسیب دیدن در زلزله شود.

- و اما سوال پایانی، بهترین و مناسب ترین عکس العمل در هنگام رخداد زلزله چیست؟

ایمنی در برابر زلزله به سه قسمت آمادگی قبل از زلزله، هنگام زلزله و بعد از زلزله تقسیم می­شود. که هر یک از این سه مرحله نیاز به آموزش و تمرین دارد. متاسفانه در کشور ما هنوز آموزش های آمادگی در برابر زلزله جدی گرفته نشده است. نکته بسیار مهم هنگام وقوع زلزله این است که هرگز فرار نکنید. با توجه به این که در زلزله در مدت چند ثانیه به شدت زمین را می‌لرزاند، احتمال این که فرد موقع فرار روی زمین بیفتد بسیار زیاد است. در نتیجه بهترین عکس العمل این است که فرد در همان جایی که هست، بهترین مکان برای پناه گرفتن را پیدا کند و تا پایان لرزه‌ها آنجا بماند. با توجه به عدم امکان خروج از ساختمان های چند طبقه در هنگام زلزله باید یک مکان امن در هر اتاق شناسایی و یا ایجاد شده و هنگام زلزله به آن پناه برد.

-  آقای دکتر سیوندی از شما تشکر می کنم که با حوصله به سوالات پاسخ دادید.

خواهش می کنم.